Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus

[Głosów: 1   Average: 1/5]

Wybrane zagadnienia z biologii gatunku.
 
dzięcioł trójpalczastyDzięcioł trójpalczasty.
Fot. Francesco Veronesi z Włoch (Three-toed Woodpecker – Finlandia 0005 (3), Wikimedia Commons), licencja CC BY-SA 2.0.

 
Nazwa tego dzięcioła pochodzi stąd, że ma nie cztery palce jak większość dzięciołów, ale trzy – dwa skierowane do przodu i jeden do tyłu. Podobny układ palców mają występujące w Ameryce Północnej dzięcioł kordylierski (Picoides dorsalis) i dzięcioł północny (Picoides arcticus).

Inną cechą charakterystyczną dzięcioła trójpalczastego jest to, że wymaga zarówno do żerowania jak i gniazdowania obecności co najmniej domieszki martwych i zamierających świerków. W górach występuje w świerkowych i jodłowych borach regla górnego, na nizinach w różnego rodzaju podmokłych lasach, nawet z niewielkim udziałem świerka.

Odżywia się głównie kornikami (Scolytidae), w tym kornikiem drukarzem (Ips typographus). Podstawowym gatunkiem żywicielskim kornika drukarza jest świerk pospolity (Picea abies). Obliczono, że dzięcioł trójpalczasty zjada rocznie około 670000 korników, a zimą dziennie około 2600 ich larw. Na tym przykładzie widać, że podział na gatunki pożyteczne i szkodniki jest sztuczny, nienaturalny, dokonany z punktu widzenia człowieka. Kornik bowiem jest ważnym elementem ekosystemów leśnych, w tym pożywieniem rzadkiego dzięcioła trójpalczastego.
Dzięcioł ten spożywa też inne gatunki chrząszczy (Coleoptera) występujące pod korą i na niej – kózkowate (Cerambycidae), ryjkowcowate (Curculionidae), a oprócz nich również błonkówki (Hymenoptera) i pająki (Araneae). Chrząszcze mogą być w różnych stadiach przeobrażenia – larwy, poczwarki oraz postacie dorosłe (imago). Dieta dzięcioła trójpalczastego zmienia się sezonowo. Korniki, zwłaszcza żyjące w świerkach stanowią niemal wyłączny składnik jego pożywienia od późnego lata do wczesnej wiosny, natomiast późną wiosną i latem czyli w okresie lęgowym znaczącą część jego pokarmu stanowią larwy innych chrząszczy drążących drewno, szczególnie kózkowatych.

Dzięcioł trójpalczasty gnieździ się zwykle w dziuplach wykutych w martwych lub zamierających pniach świerka (80%). Rzadziej może to być sosna (Pinus), olcha (Alnus), brzoza (Betula) lub osika (Populus tremula). W Polsce jest to bardzo nieliczny a lokalnie nieliczny gatunek lęgowy.

Niestety zamierajace i martwe drzewa są w większości eliminowane w ramach prowadzonej przez władze gospodarki lesnej i gatunek ten znajduje dogodne dla siebie środowisko w rezerwatach ścisłych oraz miejscach gdzie natura chroni się sama przed ministerstwem środowiska uniemożliwiając usuwanie martwych świerków.

kornik drukarzKornik drukarz (Ips typographus).
Fot. James Lindsey (Ecology of Commanster) (Ips.typographus, Wikimedia Commons), licencja CC BY-SA 3.0.

W Polsce występuje w dwóch rejonach – na południu, w Karpatach (podgatunek górski, alpejski, P. t. alpinus) i na północnym wschodzie (podgatunek borealny, tajgowy, P. t. tridactylus). Najliczniejszy jest w Puszczy Białowieskiej. W Tatrzańskim Parku Narodowym jego liczebość szacuje się na 20-50 par (1992 r.), w Puszczy Białowieskiej kilkadziesiąt par (lata 70-te), ostatnia opublikowana obserwacja z Sudetów pochodzi z 1999 r. i dotyczy jednego ptaka.

Chociaż jego liczebność w ubiegłych stuleciach spadła z powodu zmniejszenia się obszaru starych drzewostanów ze świerkiem, w górach w ostatnich dziesięcioleciach prawdopodobnie nieznacznie wzrosła w wyniku zamierania świerków pod wpływem zanieczyszczeń powietrza oraz dzięki gradacjom korników.

Jego zasięg w Europie pokrywa się z zasięgiem świerka.

dzięcioł trójpalczasty - zasięgZasięg występowania dzięcioła trójpalczastego w Europie (2014 r.).
Autor: Darekk2 z użyciem danych przestrzennych Czerwonej Listy IUCN* ((Eurasian) Three-toed Woodpecker Picoides tridactylus distribution in Europe map, Wikimedia Commons), licencja CC BY-SA 4.0.

świerk - zasięgŚwierk pospolity – naturalny zasięg.
Autor: Giovanni Caudullo (Picea abies range, Wikimedia Commons), licencja CC BY 4.0.

* BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2014. Picoides tridactylus. In: IUCN 2014. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2014.3. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 26 May 2015. (mapa musi być zawsze zamieszczona z tą informacją)

Literatura – głównie:

  • Philippe Fayt, 2006: Reproductive decisions of boreal three-toed woodpeckers (Picoides tridactylus) in a warming world: from local responses to global population dynamics. — Ann. Zool. Fennici 43:118–130.
  • Jerzy Gotzman, Bolesław jabłoński, Jerzy Desselberger (tablice kolorowe), „Gniazda naszych ptaków”, str. 145-146, wydanie pierwsze, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972.
  • Colin J. O. Harrison & Peter Castell, „Collins Field Guide; Bird nests, eggs & nestlings of Britain and Europe with North Africa and the Middle East”, str. 203, revised edition, HarperCollinsPublishers, 1998, ISBN 0 00 220125 9.
  • Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk, „Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany”, tom II, str. 526-529, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X.
  • Tomasz Wesołowski, „A241 Picoides tridactylus (L. 1758) Dzięcioł trójpalczasty”, w: „Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”, tom 8: Ptaki (część II), str. 280-283. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004. ISBN 83-86564-43-1.

Strony internetowe na temat dzięcioła trójpalczastego: